Από την ημερίδα "Νοσοκομείο και Τέχνη"

Ο Γιώργος Σταυράκης είναι ο συγγραφέας του βιβλίου 1902-2002. Ένας αιώνας «Σωτηρία» και επιμελητής της επανέκδοσης της μαρτυρίας Η "Σωτηρία": τόπος μαρτυρίου των φθυσικών του Κώστα Στούρνα

Από ένα άρθρο που βρήκαμε στο διαδίκτυο (συγγραφέας: Κουβελά Βασιλική) αναδημοσιεύουμε μερικά αποσπάσματα από μια ομιλία του στην ημερίδα Νοσοκομείο και τέχνη - Εικαστικό Σχέδιο "Η Σωτηρία" (η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 12/05/09 και εκεί τέθηκαν τα θεμέλια για την έκθεση "Σχέδιο Σωτηρία")

(...) Ένα χαρακτηριστικό δείγμα από τα πεζά του, είναι και η ιστορική διήγησή του και η ομιλία του για το Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Σωτηρία. Εργαζόμενος πολλά χρόνια εκεί, καταθέτει γνώσεις και τα κομμάτια της ψυχής του σε ό,τι έχει σχέση μ’ αυτό.

Το εκπληκτικό βιβλίο του 1902-2002. Ένας αιώνας «Σωτηρία», που έγινε και ντοκιμαντέρ, είναι ένα flash-back, μια αναδρομή και μια συνέχεια της Ιστορίας του Νοσοκομείου, με κάθε λεπτομέρεια και με άγνωστες και ενδιαφέρουσες πτυχές της ζωής. Η καταγραφή αυτή είναι χρήσιμη σε όλους, διανύοντας καλές και καλές στιγμές της ζωής μας που πολλές φορές τυχαίνει αν όχι να περάσουμε την πόρτα του, περνώντας έστω κι άπ’ έξω να ξέρουμε τα στοιχειώδη γι’ αυτό το ιστορικό νοσοκομείο. Αξίζει!

Μετά τον θάνατο του Γερμανού αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν. Η γυναίκα του Σοφία Κατριώτη Σλήμαν, έμεινε χήρα με τα δύο της παιδιά, την Ανδρομάχη και τον Αγαμέμνονα. Για να καλύψει λάθη των παιδιών της, αναγκάστηκε και πούλησε το Ιλίου Μέλαθρον, με αποτέλεσμα η Σοφία σιγά - σιγά φτώχυνε. Από εκεί και μετά ασχολήθηκε με το έργο της: να φτιάξει τη «ΣΩΤΗΡΙΑ». Η απόφασή της συνέπεσε σε μια εποχή όπου η φθίση θέριζε τον ελληνικό πληθυσμό. Άλλωστε το πρόβλημα αυτό είχαν να εξετάσουν και να δώσουν λύσεις οι γιατροί στο πρώτο Πανελλήνιο Ιατρικό συνέδριο το Μάη του 1901.

28 Μαΐου 1902 με Βασιλικό διάταγμα, Γεωργίου Α, παίρνεται η απόφαση περί ιδρύσεως φθισιατρείου. Στο μεταξύ, γίνονται προσπάθειες για την ανεύρεση του κατάλληλου χώρου. Μετά από αναζητήσεις βρέθηκε χώρος στην περιφέρεια του κτήματος της μονής «Άγιος Ιωάννης Θεολόγος», ο χώρος αυτός ανήκε στη Μονή Πετράκη. Μερικούς μήνες αργότερα τέθηκε από τη Σοφία Σλήμαν, ο θεμέλιος λίθος και άρχισαν οι εργασίες κατασκευής του πρώτου κτιρίου της «Σωτηρίας». Ήταν η αρχή της μεγάλης προσπάθειας της Σοφίας για το πρώτο ελληνικό «λαϊκό» σανατόριο. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο αποτελείτο από: τη ΣΟΦΙΑ ΣΛΗΜΑΝ, ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΛΑΣΤΟΥ, ΜΑΡΙΝΑ ΛΑΠΠΑ, ΖΗΝΟΒΙΑ ΨΥΧΑ, ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ ΜΕΛΑ, ΜΑΡΙΝΑ ΔΙΟΜΗΔΟΥΣ.

6 Ιουνίου 1905 έγιναν τα πρώτα εγκαίνια του πρώτου κτιρίου του ιδρύματος περίπτερο «Σωτηρία» δυναμικότητας 40 κλινών. Αρχιτέκτονες ο Ιωάννης και Μιλτιάδης Αξελός. Αυτό το πρώτο περίπτερο είναι έτοιμο να καταρρεύσει, το γιατί ακόμη δεν το ξέρει κανείς παρ’ ότι η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη με την ιδιότητα της Υπουργού Πολιτισμού μας είχε τάξει 2.000.000 δραχμές για τη συντήρησή του. Η ανέγερση του δεύτερου περιπτέρου το «Κυριαζίδειο» έγινε το 1907. Στη συνέχεια έχουμε το 1908 το «Αμπέτειο». Το 1910 το περίπτερο «Μελά», το 1912 το «Τριανταφυλλάκι», Περίπτερο «στρατιωτικό 1913. 1914 «Σπηλιοπούλειο». Μόνο εκείνη τη χρονιά φυτεύτηκαν 15000 δένδρα. Άλλωστε ήταν προσωπική ευθύνη της Σοφίας η δενδροφύτευση μαζί με τον βοηθό της. Είχε καταφέρει με βυτία του στρατού να ποτίζει για να φτάσουμε να έχουμε σήμερα αυτόν τον πράσινο πνεύμονα. Αυτά τα κτίρια κτίσθηκαν από τον αρχιτέκτονα Μπαλανό.

Καθ’ όλο αυτό το χρονικό διάστημα έχουμε το φαινόμενο του εγκλεισμού. Η κοινωνική απομόνωση ανάγκασε πολλές νέες κοπέλες με τα προικιά τους να εγκλειστούν στο σανατόριο για πολλά χρόνια. Παράλληλα έχουμε και τη συρροή φυματικών, να γεμίζει ο περιβάλλοντας χώρος από παράγκες και τσαντίρια. Το 1936 ο Πηλιορείτης Δημοσιογράφος Κώστας Στούρνας επισκέφτηκε το σανατόριο για ένα ρεπορτάζ. Αυτά που αντίκρισε τα κατέγραψε σε βιβλίο με τίτλο «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» τόπος μαρτυρίου των φθισικών αλλά η Μεταξική Δικτατορία έριξε το βιβλίο στην πυρά μαζί με άλλα. Μέσα στο βιβλίο μεταξύ των άλλων κατέγραψε την πλούσια ιστορία των εξεγέρσεων των φθισικών.

Οι πρώτες σοβαρές εξεγέρσεις στη «Σωτηρία» αρχίζουν απ’ την εποχή του τέλους του πολέμου. Το βράδυ της 13-14 Αυγούστου του 1921 ξεσπούν τα πρώτα γεγονότα στο σανατόριο μεταξύ αρρώστων και Διεύθυνσης. Από καιρό υπήρχε αναβρασμός στο σανατόριο για την κατάσταση του ιδρύματος, για τις ελεεινές συνθήκες της ζωής τους. Τα γεγονότα μαθεύτηκαν αμέσως και κατατάραξαν τους αρμοδίους. Αργά το βράδυ ο διευθυντής με μια κουστωδία χωροφυλάκων έφτανε πάλι κι’ έμπαινε στη «Σωτηρία» σαν να κυρίευε στρατόπεδο εχθρικό. Οι εξεγέρσεις συνεχίστηκαν αργότερα το 1925, το 1929. Το Δεκέμβριο του 1931 ξεσπούν ξανά μεγάλες ταραχές. Η πιο μεγάλη σύγκρουση έγινε στην οδό Μεσογείων, όπου οι πόλισμαν πλάκωσαν... ηρωικά στο ξύλο τους φυματικούς. Έτσι η 19η Δεκεμβρίου έγινε μια απ’ τις μαύρες μέρες, που στιγματίζουν τον πολιτισμό του κράτους.

Και τι ζητούσαν οι άρρωστοι; Ζητούσαν: 1) Να βελτιωθεί η τροφή. 2) Να πλένονται τα ρούχα κάθε 15 μέρες και όχι κάθε δύο μήνες που κάνουν τους αρρώστους να ψωριάζουν. 3) Να παραχωρηθούν σκηνές για να στεγαστούν οι άστεγοι που κοιμούνται στο ύπαιθρο, μέσα στην καρδιά του χειμώνα. 4) Ν’ αυξήσουν τα πιάτα, για να φτάνουν να τρώνε οι άρρωστοι. 5) Να περάσουν τα σπασμένα τζάμια. 6) Να δίνει η υπηρεσία το φαγητό στα κρεβάτια των ασθενών γυναικών που υποχρεούνται με πυρετό 39-40 να πηγαίνουν στην τραπεζαρία που απέχει αρκετά λεπτά, από τα σπιτάκια όπου μένουν. Αυτές ήταν οι παράλογες αξιώσεις που δεν τις σήκωνε ο πολιτισμός ενός 20ού αιώνος στην Ελλάδα και σάπισε στο ξύλο τους φθισικούς. Μα η «Σωτηρία» γνώρισε κι άλλες δραματικότερες εξεγέρσεις, που είχαν τα θύματά τους. Μια από αυτές η μεγάλη εξέγερση της 19ης Ιουλίου του 1932, που είχε σαν αποτέλεσμα να σκοτωθεί άνανδρα ο πρόεδρος της «Πανελληνίου Ενώσεων Φυματικών» Χαρ. Σωχωράκης. Ο άρρωστος των 28 χρόνων. Η παράταξη των αρχειομαρξιστών της «Σωτηρίας» καλούσε τους φυματικούς και το λαό της Αθήνας να διαδηλώσουν ενάντια στο δολοφόνο κράτος.

Στις 28 Οκτώβρη του 1940 η φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι επιτίθεται στην Ελλάδα. Αρχίζει η μεγάλη Εθνική Αντίσταση με τη δημιουργία του Ε.Α.Μ. τον Σεπτέμβρη του 1941. Η απόφαση αυτή έδωσε θάρρος για οργανώσεις στα νοσοκομεία. Στις 28 Οκτωβρίου του 1941 πραγματοποιείται η πρώτη οργανωμένη αγωνιστική εκδήλωση. Οι ανάπηροι του πολέμου μαζί με τους φοιτητές καταθέτουν στεφάνι στον άγνωστο στρατιώτη κάτω από τα έκπληκτα μάτια των αρχών κατοχής. Νοσοκομείο «Σωτηρία» φρούριο του αγώνα. Στο «Σωτηρία» φυματικοί εργάτες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, είχαν μετατρέψει το νοσοκομείο σε φρούριο. Ενισχύθηκε η δράση με τον ερχομό των αναπήρων του πολέμου. Οι θηριωδίες των Γερμανοτσολιάδων δεν είχαν ούτε ιερό ούτε όσιο. Εκτελούσαν αναπήρους καθισμένους σε σκαμνιά γιατί ήταν κομμένα και τα δύο τους πόδια και δεν μπορούσαν να σταθούν όρθιοι. Η μεγάλη και συνειδητή δράση, ο ηρωισμός που βγαίνει από την εκπλήρωση του καθήκοντος που αποτυπώνεται στην απολογία του Νίκου Μπελογιάννη, που εκτελέστηκε στις 30 Μαρτίου του 1952 στις 4.10 τα ξημερώματα, έξω από τη μάντρα του Νοσοκομείου «Σωτηρία».
(....)
Με τα γεγονότα αυτά, η «Σωτηρία» συνδέθηκε για μία άλλη φορά με την ιστορία του τόπου και μάλιστα από τις πιο τραγικές σελίδες της.


Αποσπάσματα της ομιλίας στην Ημερίδα Νοσοκομείο και τέχνη - Εικαστικό Σχέδιο "Η Σωτηρία"
Γεωργίου Σταυράκη